Nhắc đến cây đèn Măng Xông, những con người thuộc thế hệ 8x trở về trước không khỏi bồi hồi khi nhớ về một chiếc đèn đặc biệt gắn liền với quá khứ thời thơ ấu. Liệu trong cuộc sống ngày nay, ta còn có thể bắt gặp lại chiếc đèn quen thuộc từ thủa xưa cũ? Liệu nó có còn tồn tại và là vật dụng hữu ích cho con người trong một hoạt động nào đó giữa Xã hội hiện đại văn minh?
Đèn măng xông cổ và thú chơi sưu tầm độc đáo của những người hoài niệm
Nguồn gốc của chiếc đèn măng xông cổ xưa
Cái tên măng-xông hay măng-sông thực chất là tên phiên âm từ một từ tiếng Pháp là Manchon. Nó là một loại đèn sử dụng các loại nhiên liệu như xăng hoặc dầu hỏa để có thể thắp sáng.
Vì tỏa ra ánh sáng mạnh nên nó thường được treo lên xà nhà hoặc đặt ngay trên bàn làm việc, bàn sinh hoạt chung để chiếu sáng. Nó là một trong những phát minh vĩ đại nhất của con người trong lịch sử ngành hải đăng.
Đèn măng xông được cho rằng xuất hiện lần đầu tiên vào khoảng cuối thế kỷ 19 trên những con tàu viễn du chạy bằng động cơ hơi nước ngoài biển cả. Việc đi biển dài ngày khiến cho nhu cầu của những ngọn hải đăng với ánh sáng mạnh cùng với đó là những phao tiêu có độ sáng bền bỉ ngày càng tăng, và đèn măng xông ra đời vào thời điểm đó như một giải pháp hoàn hảo cho vấn đề này.
Nguyên lý đèn măng xông
Nguyên lý hoạt động cơ bản của đèn măng xông là đốt nhiên liệu trong đèn cho đến khi bốc hơi bằng những tuýp nhỏ đặt trên lớp vỉ đặc biệt. Loại đèn này phát sáng mạnh hơn đến sáu lần các loại đèn khác hiện có ở thời điểm đó. Nó cũng tiêu thụ lượng nhiên liệu ít ỏi hơn nhiều so với các loại đèn tương tự.
Các phụ kiện đèn măng xông
Đèn măng xông cổ xưa thường được làm bằng đồng, mạ lớp niken hoặc crom để chống hoen gỉ.
Lưới đèn măng xông
Gọi là đèn măng sông vì măng sông là tấm lưới dùng để bao quanh ngọn lửa đèn; chẳng những không bị cháy mà còn có tác dụng làm tăng độ sáng. Thứ lưới đặc biệt này được dệt từ sợi gai, sợi bông hoặc sợi tơ nhân tạo visco; được tẩm muối ni-trát tho-ri và ni-trát xê-ri
Tim đèn măng xông
Đèn măng xông có phần lõi đèn hay được gọi là tim đèn làm được làm từ các sợi được bện vào nhau thành vỉ; sau đó được tẩm một loại muối kim loại giúp cho ngọn lửa đốt lên tỏa ra ánh sáng mạnh hơn. Từ Manchon chính là từ dùng để chỉ những tấm vỉ được tẩm hóa chất phục vụ cho việc cháy sáng.
Kính đèn măng xông
Đèn măng xông trước kia rất được ưa dùng và đặc biệt là đồ dùng của giới nhà giàu thời bấy giờ. Có rất nhiều hãng sản xuất đèn măng xông như đèn sản xuất Đức( dẫn đầu, đặc biêt ưa chuộng, bền đẹp, dễ dung, xài dầu); Thụy Điển, Mỹ, Anh, Pháp; Trung Quốc. Tuy nhiên, mỗi hàng đều có những ưu nhược điểm riêng. Và chúng thường khác nhau bởi chất liệu, cơ cấu sử dụng và lượng nhiên liệu tiêu thụ. Một số hãng chất liệu tốt thì kính đèn có thể co dãn theo nhiệt độ; bảo vệ bóng đèn khỏi bị vỡ.
Cách sử dụng đèn măng xông cũ
Đây là loại đèn được thắp bằng xăng hoặc dầu hỏa. Và biết cách đốt đèn măng xông giúp nó sáng rực một cách độc đáo.
Trước tiên tháo nắp đèn và kính đèn ra; thay tim đèn nếu trước đó đã đốt rồi tẩm cồn 90 độ vào; sau đó bạn đổ cồn vào bấc đèn ở giữa; mồi lửa vào bấc đèn và lắp lại kính và nắp đèn như cũ. Bạn cũng có thể dùng cách khò nhưng khò thì dầu bắn lên kính làm kính ám khói đen. Sau đó khóa quạt gió lại và bơm hơi lên bằng cách kéo đẩy piitong kết hợp cùng chỉnh lượng lửa. Đến khi tim đèn sáng ổn định là được.
Một số loại đèn măng xông từng rất được ưa chuộng
Đèn măng xông của Mỹ
Đèn măng xông từng rất được ưa chuộng tại Mỹ thời chiến tranh. Mỹ từ dân dụng tới quân dụng chủ yếu có đèn Coleman; bầu thường làm toàn bộ bằng sắt, bên ngoài là lớp sơn chống nhiệt. Hãng Coleman có khá nhiều mẫu mã cũng như dòng đèn măng xông. Tuy nhiên, nguyên liệu chính của đèn lại chạy bằng xăng
Đèn măng xông của Đức
Nổi nhất và được ưa chuộng nhất thời bấy giờ tại thị trường Việt Nam chính là chiếc đèn từ Đức. Một số hãng như Aida, Petromax Butterfly, Daylite, Geniol,…được sử dụng khá nhiều. Đèn của Đức có cơ cấu dễ xài, bền; nhiên liệu dầu hỏa (cho cảm giác an toàn hơn xăng). Được làm từ đồng thau nhưng có mạ lớp crom hoặc niken sáng bóng để chống oxy hóa. Cơ cấu phun và cháy sang bền bỉ, không bị nghẽn mạch dầu. Chất liệu đèn này cũng rất bền, xài lâu hoặc bơm nhiều không bị nứt, hay hỏng lặt vặt như các loại đèn cũng như thương hiệu khác. Chóa đèn được tráng men, chịu nhiệt tốt, kính thì co dãn theo nhiệt độ ít khi bể kính(bóng).
Ngoài ra, cũng có một số hãng khác của Anh, Thụy Điển khá được ưa chuộng như optimus và radius. Đèn Thụy Điển cũng không kém gì Đức cả về độ dày của đồng thau, độ tỉ mỹ và cơ chế hoạt động.
Thú chơi đèn măng xông ở thời hiện tại
Đến thế kỷ 21, những chiếc đèn cổ xưa đã không còn giá trị chiếu sáng nhiều như trước do sự xuất hiện của những loại đèn hiện đại công nghệ mới với cường độ chiếu sáng cao hơn gấp nhiều lần. Tuy nhiên, chúng lại mang một giá trị lịch sử – sưu tầm rất lớn đối với những người hoài niệm quá khứ, đam mê vẻ đẹp của những chiếc đèn cổ.
Những kỷ niệm xưa cũ thời còn khó khăn như hiện về mỗi khi nhìn ngắm những chiếc đèn trong bộ sưu tập chính là những gì mà người sưu tầm đèn măng xông tìm kiếm. Các hành động chỉnh dây, thay dầu như là một thú vui tiêu khiển của họ hằng ngày. Những chiếc đèn cổ của các thương hiệu nổi tiếng như Aida, Petromax, Coleman…đang có giá trị rất cao ở thời điểm hiện tại.
Niềm đam mê với loại “đèn vua” này như trở nên bất tận với những “người cũ” đang sống trong thế giới hiện đại.
Đèn măng xông cổ có còn tồn tại trong thế giới hiện đại?
Câu trả lời là có! Đèn măng xông hiện nay chủ yếu phục vụ cho mục đích dã ngoại và là loại đèn ưa thích của những người ham mê khám phá những địa điểm ít người đặt chân tới.
Một số loại đèn măng xông phổ biến vẫn còn đang được nhiều người sử dụng ngày nay.
Đèn măng xông dùng khí đốt
Là loại đèn sử dụng các nhiên liệu được đóng hộp nhỏ gọn như xăng, propan, butan v.v…Đây là một loại đèn rất thích hợp cho các chuyến cắm trại, dã ngoại trong ngày.
Chúng có ưu điểm là cường độ ánh sáng rất tốt tuy nhiên lại tỏa ra nhiệt lượng lớn và có trọng lượng khá nặng nề. Loại đèn này chỉ thích hợp sử dụng ở những không gian rộng và thoáng đãng.
Đèn măng xông dùng nến
Đây có thể nói là một sản phẩm chỉ mang hình hài của đèn măng xông chứ không hề hoạt động và có cấu tạo như chiếc đèn măng xông. Về cơ bản thì chiếc đèn này phát ra ánh sáng từ những ngọn nến và được tích hợp một số các tấm phản quang để khuếch đại ánh sáng giúp chiếc đèn tăng cường độ sáng.
Nó có trọng lượng khá nhẹ nên có thể xách tay. Tuy nhiên ánh sáng của nó khá yếu nên không thể thắp sáng cho không gian rộng. Nó có thể phù hợp để thắp sáng cho những lúc ăn uống khi đi cắm trại. Hãy cẩn thận để xa nó khỏi những vật liệu dễ dàng bắt lửa để tránh gây hỏa hoạn.
Đèn măng xông điện (Đèn LED măng xông)
Tương tự như đèn măng xông nến, loại đèn này có hình dáng của đèn măng xông nhưng tỏa sáng bằng một bóng LED. Đèn cũng có phần chiếu sáng hình bầu tròn; chỉ khác ở chổ xưa thì đốt bằng hơi dầu lửa còn ngày nay thì dùng điện thắp sáng qua các bóng Led siêu sáng. Chất lượng ánh sáng của nó khá tốt đồng thời không hề tạo ra tiếng ồn như đèn đốt nhiên liệu.
Nó cũng rất an toàn vì không gây bắt lửa; hơn nữa có thể hoạt động trong những điều kiện thời tiết xấu như mưa bão, tuyết rơi với độ bền cực tốt. Nếu cần mang theo sử dụng dài ngày hãy chú ý chuẩn bị pin dự phòng.
Các loại đèn hiện đại phục vụ nhu cầu chiếu sáng
Ngoài các chuyến dã ngoại thì gần như đèn măng xông không còn xuất hiện trong cuộc sống hiện đại. Thay vào đó trong cuộc sống hằng ngày hiện nay chúng ta có rất nhiều loại đèn khác với mẫu mã thẩm mỹ cao; khả năng chiếu sáng tốt hơn rất nhiều. Cùng tìm hiểu một vài loại đèn trang trí cho không gian trong nhà và cả ngoài trời nhé!
Đèn chùm
Là một loại đèn được cho là các tác phẩm nghệ thuật chiếu sáng; đèn chùm thích hợp cho những không gian sang trọng và mang hơi hướng cổ điển. Đã qua rồi cái thời sử dụng những loại đèn thô sơ với mục đích chính là ánh sáng thật mạnh. Ngày nay người ta còn quan tâm nhiều hơn đến thiết kế và vẻ đẹp bên ngoài của những chiếc đèn chiếu sáng.
Đèn thả
Mang vẻ đẹp nhẹ nhàng tinh tế đến với mọi không gian có lẽ là cụm từ miêu tả chính xác nhất về những mẫu đèn thả. Với kích thước lớn và đòi hỏi không gian rộng; đây thực sự là một tuyệt tác.
Đèn trần
Đèn trần với những thiết kế đa dạng từ hiện đại đến cổ điển thích hợp cho rất nhiều không gian khác nhau. Với kích thước, kiểu dáng và chất liệu đa dạng;đây là loại đèn đang ngày càng phổ biến hiện nay trong các căn nhà Việt.
Ngoài ra còn rất nhiều loại đèn khác như đèn tường ngoài trời, đèn soi tranh, đèn LED thanh nhôm v.v…Đáp ứng đầy đủ nhu cầu về chiếu sáng một cách đầy tính thẩm mỹ của người tiêu dùng hiện đại. Hãy cất những chiếc đèn măng xông vào trong hồi ức, vào trong những bộ sưu tập đồ cổ. Thay vào đó chọn ngay cho mình những mẫu đèn mới cho không gian sống tiện nghi hiện đại.
Xem thêm:
