Pháo đài Láng do quân đội Pháp xây dựng trên cánh đồng làng Láng Trung, xã Yên Lãng, huyện Hoàn Long, sau thuộc Đại lý đặc biệt Hà Nội vào năm 1941. Pháo đài có 4 khẩu cao xạ 75 ly gắn chặt xuống bệ bê tông và một đài chỉ huy. Tháng 3/1945, Nhật đảo chính Pháp, pháo đài lọt vào tay quân Nhật. Khi quân Nhật đầu hàng, cách mạng thành công, quân Nhật cho phá huỷ các cỗ pháo lớn, tháo vứt các bộ phận quan trọng để không phải trao lại cho quân Tưởng vào giải giáp. Bộ phận quân giới của ta đã cho tìm kiếm thu nhặt ở tất cả các nơi về, dồn địch các bộ phận từ 20 khẩu pháo cao xạ để thành 7 khẩu hoàn chỉnh bắn được.
Ngày 29/6/1946, tại trại Vệ quốc đoàn trung ương (40 phố Hàng Bài), Tổng Tham mưu trưởng Hoàng Văn Thái công bố quyết định của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng thành lập Đoàn pháo binh đầu tiên của quân đội Việt Nam. Đoàn gồm 4 trung đội độc lập với 7 khẩu 75 ly, lập thành 4 trận địa ở Láng, Xuân Tảo, Thổ Khối (mỗi trận địa 3 khẩu) và Xuân Canh (1 khẩu). Mỗi khẩu đội có từ 200 đến 300 viên đạn.
Tháng 11/1946, Bộ Quốc phòng tổ chức lại thành một đại đội pháo trực thuộc Bộ chỉ huy khu Hà Nội, do đại đội trưởng Phạm Văn Đôn chỉ huy, quân số khoảng 200 pháo thủ.
Phạm Văn Đôn nguyên là pháo thủ của quân Pháp, bị động viên vào lính năm 1939, đã được đưa sang Pháp học về chỉ huy pháo binh. Nhưng sau khi về nước, tháng 2/1945 ông Đôn rời bỏ hàng ngũ địch về quê tham gia Việt Minh, cướp chính quyền ở huyện Ý Yên, Nam Định (8/1945), rồi gia nhập Vệ quốc đoàn ở Thành Nam.
Pháo binh đã có, nhưng tất cả các khẩu pháo đều không được bắn tập, vì phải giữ bí mật và tình hình Hà Nội lúc này đang căng thẳng do quân Pháp khiêu khích.
Giữa tháng 12/1946, Bộ trưởng Quốc phòng – Tổng tư lệnh Quân đội Võ Nguyên Giáp, chỉ huy trưởng mặt trận Hà Nội – Trung tướng Vương Thừa Vũ, chính trị viên – đồng chí Trần Độ đã đến pháo đài Láng kiểm tra, động viên chiến sĩ pháo binh chuẩn bị tốt sẵn sàng chiến đấu.
Sáng 19/12/1946, lệnh thường trực chiến đấu phát ra các trận địa. Pháo đài Láng được lệnh bắn trước, sau khi đèn thành phố tắt hết, mục tiêu nhả đạn là Sở chỉ huy của Pháp ở cửa tây và cửa bắc trong Thành. Tiếng pháo cũng là hiệu lệnh mở màn cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp.
Đúng 20 giờ 3 phút, tự vệ nhà máy đèn Yên Phụ nổ mìn phá máy, báo hiệu cuộc kháng chiến toàn quốc bắt đầu. Ngay sau đó, Pháo đài Láng nổ súng dội lửa vào trong Thành nội. Các trận địa pháo ở Xuân Canh, Xuân Tảo bắn nối tiếp tập trung vào đó, còn trận địa Thổ Khối được phân công bắn vào sân bay Gia Lâm.
Đêm đó, ta bắn khoảng 500 phát. Ngày 20, trận địa Láng chuyển hướng bắn vào nhiều vị trí khác như dinh Toàn quyền, ga Hàng Cỏ, nhà dầu Shell, nhà Tiền…
Địch hoàn toàn bất ngờ, chúng vẫn chủ quan ta chưa có pháo lớn. Sáng 21, một máy bay Moran của Pháp lượn quanh tìm vị trí pháo đài Láng. Được lệnh bắn, chiều hôm ấy, khi máy bay địch quay trở lại đã bị trúng đạn cao xạ của pháo tan xác. Trận địa vừa củng cố, vừa lập thêm 2 trận địa giả cách đó 1 – 2km, đánh lừa địch, nên nhiều lần tránh được tổn thất khi địch phản pháo.
Sau 60 ngày đêm chiến đấu kìm chân địch trong Hà Nội, quân đội ta đã hoàn thành nhiệm vụ và được lệnh rút khỏi thành phố, bảo toàn lực lượng đánh lâu dài. Pháo đài Láng bắn hết đạn rồi tháo dỡ chuyển đi. Các bộ phận nặng quá được phá huỷ tại chỗ.
Lịch sử Pháo đài Láng tuy ngắn ngủi, nhưng chiến công đầu của pháo binh Việt Nam đã được lập tại đây, mở trang truyền thống của binh chủng pháo Việt Nam anh hùng.
Khi xây dựng năm 1941, Pháo đài Láng nằm giữa cánh đồng giáp hai làng Láng Trung – Láng Thượng, xa khu dân cư.
Nay toàn vùng đã đô thị hoá, di tích cũ hầu như không còn gì ngoài một nòng pháo 75 ly dài 2m, đặt trên bệ pháo dài 0,80m, nằm giữa các toà nhà cao tầng của cơ quan khí tượng thuỷ văn Láng. Cuối thế kỷ XX, thành phố mở rộng con đường chạy qua đây đặt tên là phố Pháo Đài Láng. Năm 1986, Thành phố ra quyết định xếp hạng di tích lịch sử cho Pháo đài Láng, quy hoạch lại khu vực. Năm 1992, Pháo đài Láng được Nhà nước công nhận là di tích lịch sử quốc gia. Nay pháo đài nằm trong khuôn viên có hàng rào chấn song sắt bao quanh, cổng sắt hoa. Trong diện tích khoảng 500m’ được trồng cây bóng mát, thông, dừa, đại, quy thành những ô cỏ, trồng hoa. Khẩu pháo 75 ly được tôn trên bục cao, đắp ụ tròn xung quanh. Phía bên phải có dãy nhà một tầng làm “phòng trưng bày bổ sung di tích Pháo đài Láng” với hơn 20 tấm ảnh và một số hiện vật. Di tích trực thuộc Ban quản lý di tích danh thắng Hà Nội quản lý.
Công trình tu bổ, phục dựng này hoàn thành năm 1994 – 1995 và sửa chữa lại năm 2006, đến nay được bảo tồn và phát huy tốt./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02
