Khám phá Chắc Cà Đao: Vùng cửa ngõ trung tâm của An Châu, An Giang
PNO – Không chỉ là một địa danh huyền thoại, Chắc Cà Đao còn là vùng cửa ngõ trung tâm của huyện Châu Thành, tỉnh An Giang. Nơi đây mang tên thị trấn An Châu.
Bờ sông đầy huyền ảo
“Mình đi Chắc Đao ăn bánh mì xíu mại thịt khìa của bà Sáu nào!” – chị dâu tôi đánh thức tôi vào buổi sáng. Chắc Đao là cách gọi dân gian của Chắc Cà Đao – nơi mà để qua, bạn phải sớm để tránh nắng. Trong lòng tôi vẫn còn âm vang tiếng ba má tôi: “Nhanh lên, đi sớm để kịp con nước lớn của Chắc Đao thưa bà”. Rồi ba cõng tôi xuống xuồng trong lúc tôi còn ngái ngủ. Tiếng đánh xuồng vang lên theo nhịp sóng. Nhìn xa xa, chỉ thấy màn đêm mịt mờ.
Cầu Chắc Cà Đao mang đến những kỷ niệm thú vị. “Mạnh tay nào bà ơi, vịnh Bà Lân nước xiết lắm, hãy cố bơi để đến Chắc Đao từ tám đến chín giờ sáng là vừa”, người dân chia sẻ. Tôi biết rằng chỉ đi được 1/5 con đường từ Chợ Mới đến Chắc Cà Đao, rồi vào ruộng trong kênh Hai Thứ, xã Vĩnh Phú, huyện Thoại Sơn, tỉnh An Giang. Nhưng vịnh này chẳng thể sánh bằng vẻ đẹp của Chắc Cà Đao, nơi từng đánh mất nhiều chiếc thuyền ghe – đó mới là thách thức thực sự đối với những người trồng lúa như ba má tôi.
“Ghé đâu trước Út ơi?” – chị dâu tôi hỏi khi chúng tôi dừng trước cây cầu có bảng “Cầu Chắc Cà Đao, Km68 + 963 QL91”. Chúng tôi dừng chân giữa cầu, nhìn con rạch Chắc Cà Đao chảy êm đềm màu nâu. Hai bên bờ, nhà sàn, nhà gạch đều hướng cửa chính về phía sông. Trên cầu, tiếng xe chạy ồn ào. Dưới nước, tiếng xuồng nổ máy “tạch tạch”, ghe chở lúa, trái cây đi lại tấp nập. Trước mắt là cửa sông, sau lưng là chợ cũ, mái đình. “Đi ra cửa sông nhé chị” – tôi nói và tự hỏi vì sao lại chọn lựa điểm đến này một cách vô thức.
Chắc Cà Đao: Huyền thoại của xứ sở ruộng đồng
“Con ạ, đường này có đi ra cửa sông được không?” Ông Nguyễn Văn Dũng (64 tuổi) – người ở ấp Hòa Long 4, thị trấn An Châu – tạm dừng việc chẻ củi và gật đầu: “Có chứ, ở đây chạy dọc theo sông không bao giờ lạc đường”. Khi biết tôi đã từng “ghé chợ Chắc Cà Đao nhiều lần khi còn nhỏ”, ông cười hiền: “Chắc Đao ai ở đều thương, ai đi cũng nhớ”. Rồi ông chỉ tay ra sông: “Ngày xưa, con sông nhỏ xíu, nước cạn queo, chỉ cần quần xắn tới đầu gối là có thể lội qua bên kia hái ổi, hái me nước miết. Lúc đó, tàu đò đông nhưng cá vẫn nhiều, không kịp ăn hết, phải ủ mắm, làm khô”.
Bà Nguyễn Thị Năm (60 tuổi), vợ ông, ngồi gần đó, chen vào: “Xưa kia ở đây đẹp lắm, ngoài cửa sông có một bãi đất bồi như bãi biển Nha Trang. Lúc đó, chúng tôi ra sông tắm và trượt từ trên cao xuống. Nhưng giờ đây bãi đất cạn sâu hơn”. Bà thở dài và đứng lên lấy nón lá, dẫn tôi ra ngoài, nói: “Theo tôi, tôi sẽ dẫn bạn ra cửa sông”.
Tôi ngạc nhiên khi biết rằng ngay gần đó, có một căn nhà gạch cũ, to lớn, mang một vẻ đẹp riêng biệt. Đó là căn nhà 100 tuổi của ông Sáu Tiếp, người giàu nhất thời đó. Nhìn khoảng cách từ bờ đến cổng nhà chỉ hơn hai mét, tôi bàng hoàng nghĩ về việc bờ bên Nhơn Mỹ càng lồi lên, trong khi bên Chắc Cà Đao càng bị xói mòn. Không biết cho đến bao giờ tấm kỷ niệm của một thời thịnh vượng này sẽ còn giữ được vẻ đẹp của mình.
Tôi vội vã trở về hướng cửa sông Chắc Cà Đao, một chi lưu của sông Hậu. Con rạch dài 15km này như là nguồn an toàn cho những ai đi qua con sông mênh mông trước đó. Chị dâu tôi vẫn nhớ rõ hình dáng của cô bé tôi, tám tuổi, đi theo cha tôi là ông Đỗ Văn Nhuệ (80 tuổi), nhà ở xã Long Kiến, huyện Chợ Mới, trồng lúa tại Vĩnh Phú, huyện Thoại Sơn.
Mỗi khi đi vào ruộng, gia đình tôi phải ra xuồng và dắt bầy bò đi trên con đường này không biết bao nhiêu lần. Đêm tối, tôi nghe tiếng muỗi bắt bại bé bép, tiếng đàn guitar vang lên, những giai điệu cổ mùi mẫn trong ánh trăng non mới nở là những kỷ niệm không thể quên. Hiện tại, cồn ở phía huyện Chợ Mới ngày càng lồi lên, đoạn sông mênh mông đã thu hẹp, ghe xuồng không còn nổi bật như trước đây.
Qua chợ Chắc Cà Đao, trở về kênh 4 Tỗng, bạn sẽ tìm thấy thủ đô lò gạch. Nhìn đám người vác gạch trên lưng, trong đó có nhiều phụ nữ và trẻ em, tôi nhớ lại hình ảnh của mình khi còn nhỏ đứng giữa ruộng cắt lúa. Đó có lẽ cũng là một phần lịch sử của vùng đất này, nơi mà công việc nông nghiệp trở thành một nét đẹp thú vị. Dù tay chân yếu đuối, nhưng khi cầm lấy viên gạch và chất lên ghe, phụ nữ trở nên lạ kỳ. Và cũng là phụ nữ, dùng tám ngón tay kẹp tám viên gạch để chất vào lò nung một cách điệu nghệ.
Dân Chắc Cà Đao chủ yếu là những người lao động thủ công, là những người làm việc vất vả với đôi tay thô ráp, chai cứng, to bè. Vì vậy, họ có câu: “Chắc Cà Đao Mặc Cần Dưng, Cùm tay lớn hơn cùm chưn”. “Hiện nay, nhiều người đã bỏ nghề và làm lò gạch hiện đại” – chị dâu tôi chia sẻ. Khi chạy xe qua cặp kênh Chắc Cà Đao và tiếp cận chợ Ba Bằng, tôi chỉ thấy vài lò gạch còn lác đác. Không còn như thời gian trước đây, gạch từ đây được phân phối khắp mọi nơi, từ Đồng Tháp, Hà Tiên cho đến Bạc Liêu và Cà Mau.
Chắc Cà Đao là Chắc Cà Đao, không gì thay đổi!
“Em là gái Chắc Cà Đao
Xứ quê xa xôi ai có hay
Thương anh giữa trời mây
Đưa con qua bến, đưa mây ra trời”
Hay
“Làng quê tên Mặc Cần Dưng
Hướng lên Châu Đốc nửa đường cầu cao
Dưới kia là Chắc Cà Đao
Cách tám cây số không sao lạc đường”…
Theo sách sử, Chắc Cà Đao vẫn xuất hiện trên bản đồ Việt Nam từ vài trăm năm trước. “Prek pedao” trong tiếng Khmer có nghĩa là con rạch có nhiều dây mây, theo nhà sử học Nam bộ Sơn Nam. Tuy nhiên, trong cuốn Tự vị tiếng nói miền Nam, cụ Vương Hồng Sển đồng tình với ý kiến của ông Nguyễn Văn Đính, cho rằng Chắc Cà Đao là một cách phát âm từ chữ Khmer “chắp kdam” (bắt cua) – bởi vùng này trước đây có nhiều con cua.
Không biết tại sao, nhưng người dân Chắc Cà Đao không bao giờ tỏ ra ngạc nhiên với cái tên này. Với họ, Chắc Cà Đao quen thuộc và tự nhiên như hơi thở của mình, không cần phải ngạc nhiên.
Chắc Cà Đao: Huyền thoại của ruộng đồng
Tôi ghi lại câu chuyện của ông Tư Bụng (81 tuổi) – tên khai sinh là Tạ Văn Hằng – khi ông đứng trước chi lưu của sông Hậu. Ông đã sống ở Chắc Cà Đao suốt 74 năm sau khi ba mẹ ông dẫn ông về đây khi ông bảy tuổi vì quá sợ bom đạn. “Ở đây vắng vẻ lắm cháu ơi, cây cối rậm rạp” – ông Tư Bụng kể lại và cười rạng rỡ dù không còn có răng.
“Con sông Chắc Cà Đao này cũng có câu chuyện riêng. Theo ông bà tôi kể, xưa kia con sông này là con đường đi của voi, không phải ai đào ra. Sau này, nhà nước mới cho khai thác, sông được mở rộng và sâu hơn như bây giờ.” Ông Tư kể với cảm xúc, như đã lâu ông không sống lại những ngày xưa, thời kỳ nghèo “nhưng thật hạnh phúc”. Hồi đó, Chắc Cà Đao của ông là một vùng đồng ruộng rộng lớn, mọi nhà đều làm 100 công đất trở lên. Chỉ có một mùa lúa mỗi năm, sau khi cấy lúa, mọi nhà đều ăn tết và tận hưởng cuộc sống thịnh vượng. Nhớ lại kỷ niệm tết và tuổi thơ, ông Tư Bụng vui mừng. Đó là thời điểm mà nhà nào cũng làm bánh phồng, gói bánh tét. “Hồi đó, làm việc nhóm làm vần, cả xóm hôm nay làm cho nhà này, ngày mai sang nhà khác, vui lắm”.
Ông Lê Văn Khiêm (77 tuổi) – ông tổ của đình Hòa Bình Thằng – là cháu của ông hương Lê Văn Cường, người đã lập đình và lập làng Hòa Bình Thằng (là làng Chắc Cà Đao, sau này làng Hòa Bình Thằng đổi tên cho xã khác, còn Chắc Cà Đao trở thành thị trấn An Châu) vào năm 1892. Ông Khiêm cũng chia sẻ rằng ngày xưa, vùng này chủ yếu có ba họ lớn: Lê, Lý, Phan. Mọi người chăm chỉ khai hoang, trồng lúa dẫn đến sự phát triển và thành lập làng.
Nghe hai ông già nhắc lại chuyện xưa, ông Khiêm vỗ đùi: “Ngày xưa đơn giản, không có máy móc, nhưng sống khỏe mạnh, nuôi bầy con khỏe re anh Tư à”. Hai ông cụ như những đứa trẻ, cùng nhau nhớ về những món ăn và trò chơi dân gian xưa. Mỗi lần bắt đầu câu chuyện, hai ông cứ bắt đầu với những từ “hồi đó” và “hồi đó ngắm bộ vui”. Và “ở đây bình yên lắm con ơi, thời chiến tranh cũng vậy, thời hiện đại cũng vậy”.
Một dòng sông thiêng cho mọi người
Hai chị em tôi quay trở lại chợ cũ Chắc Cà Đao. Chợ cũ đã trở nên tĩnh lặng, chỉ còn một vài quầy hàng nhỏ. Sự yên bình hiện rõ trên khuôn mặt của những người bán hàng nước kiệm lời. “Mọi người chuyển sang chợ mới hết sao chị không đi?” – tôi hỏi. Chị trả lời ngắn gọn: “Tôi đã quen ở đây rồi”. Nhìn chị và những khách hàng quen thuộc – chỉ vì quen một nơi, không cần lý do, không cần hỏi tại sao, không cần bận tâm.
Chúng tôi gọi hai ly sữa đậu xanh như mấy chục năm trước mỗi khi đến chợ. Giữa cái nắng gắt, bông hoa trên bờ nở rộ, nửa ẩn nửa hiện trên dòng sông. Cầu thang bên lối xuống sông, có một bà cụ ngồi vẩy nước như trẻ con chơi đùa. Tôi tự nhiên nghĩ “Bà ấy chắc không bình thường”. Rồi bà mở tóc và thả mình xuống nước. Hóa ra bà ấy đang tắm sông.
“Tôi có tắm sông không cháu?” – tôi hỏi. Bà tròn mắt nhìn tôi: “Ngày nào tôi cũng tắm, từ khi còn bé tới giờ”. “Nhà bà có phòng tắm mà bà?” Có vẻ như bà có lý do để nghĩ tôi có vấn đề, bà trả lời hơi cao giọng: “Tôi có phòng tắm, nhưng tôi chỉ thích tắm sông, bởi đã quen rồi”. Sau khi nói xong, bà tiếp tục nhảy vào nước, chừng 30 giây sau bà nổi lên, vuốt nước trên mặt và cười vui vẻ, tràn đầy hạnh phúc.
Bà cụ làm tôi nhớ đến sông Hằng thần thánh ở Ấn Độ. Con sông có ô nhiễm nặng, nhưng người dân vẫn thoải mái ngâm mình trong nước, tràn đầy đam mê. Dường như những cảnh báo về ô nhiễm, nguy hiểm từ khoa học không thể ngăn người dân đến với dòng sông mẹ – dòng sông thiêng trong trái tim họ.
Cũng như bà Nguyễn Thị Bé (71 tuổi) ở ấp Hòa Long 1, thị trấn An Châu. Bà cụ đã tắm sông Chắc Cà Đao từ khi bé đến thiếu niên, qua trung niên và giờ đây là bà lão. Không có lý do gì có thể ngăn bà ấy khỏi niềm vui trong dòng sông quen thuộc, gắn bó cả đời. Bà tắm theo tap quán xưa của dân vùng sông nước, không quan tâm đến không khí xung quanh và tiện nghi hiện đại khắp mọi nơi.
Đôi khi những thứ tưởng chừng bị mất đi không thể tìm lại, nhưng may mắn ở xứ sở này, nét chân chất và hồn hậu của con người vẫn được giữ nguyên, tràn đầy sự hài lòng giữa cuộc sống và tự nhiên.
Một cuộc sống đậm đà trên dòng sông Chắc Cà Đao
Lặng lẽ ngắm cửa sông Chắc Cà Đao trước khi rời đi, thuyền ghe vẫn tiếp tục qua lại. Chắc Cà Đao – cái tên đáng yêu, quê hương của ruộng đồng, vẫn là con đường huyết mạch của tỉnh và khu vực. Từ Chợ Mới muốn đi đến các huyện Thoại Sơn, Châu Thành hoặc từ Long Xuyên muốn đi Châu Đốc, Hà Tiên hoặc qua Campuchia, bạn vẫn phải đi qua Chắc Cà Đao. Một con rạch nhưng chứa đựng nhiều câu chuyện đời sống, những chuyến xe và chuyến đò qua lại không ngừng.
Từ một con rạch nhỏ được tạo thành một con sông lớn như ngày nay, đó không chỉ là chuyện của thời gian mà còn là câu chuyện của đất và của không gian văn hóa-xã hội trên bờ kênh này. Tôi tin tưởng vào con người và dòng kênh huyền thoại. Tôi tin rằng những người trẻ Chắc Cà Đao mà tôi gặp ở cửa sông với lòng khao khát cháy bỏng như “Con muốn giúp ba mẹ trong kinh doanh”, “Con muốn làm công an”, “Con muốn khởi nghiệp”… sẽ giúp Chắc Cà Đao phát triển hơn, vẫn giữ được vẻ đẹp thiên nhiên và truyền thống hồn hậu, hào sảng của đất và người dân.
Theo Thùy Dương (Phụ Nữ Online)
Du lịch, GO!
